Mỗi năm, 10 triệu hecta, tương đương với diện tích của 14 triệu sân bóng đá, rừng biến mất khỏi trái đất. Tốc độ phá hủy này đang đẩy khả năng tự phục hồi của trái đất đến điểm tới hạn. Các hoạt động phát triển và công nghiệp diễn ra trên những khu rừng đã biến mất lại làm gia tăng biến đổi khí hậu, tạo ra một vòng luẩn quẩn chết người với những đám cháy rừng lớn hơn, kéo dài hơn và xảy ra thường xuyên hơn.
Dựa trên dữ liệu khí hậu mới nhất, trí tuệ nhân tạo (AI) đã thực hiện 'Mô phỏng cháy rừng toàn cầu năm 2026', làm rõ tương lai khải huyền mà các nhà khoa học đã cảnh báo. Lịch 'lửa' ảo này bắt đầu từ tháng 1 tại Úc, đi qua châu Á, Bắc Mỹ, Amazon và quay lại Úc vào tháng 12, tuyên bố rằng cụm từ 'mùa cháy rừng' đã trở nên vô nghĩa. Chúng ta đã bước vào 'Thời đại lửa (Pyrocene)', nơi trái đất cháy suốt cả năm.
Phần 1: Sự bình thường hóa của cháy rừng lớn, những vùng an toàn đang sụp đổ
Trong mô phỏng tháng 7, bầu trời San Francisco, Mỹ chìm trong sương mù màu cam, và cháy rừng ở phía tây Canada kéo dài hơn 60 ngày. Đây không phải là một kịch bản phóng đại. Thực tế đã khắc nghiệt hơn thế.
Năm 2023, Canada đã trải qua cháy rừng tồi tệ nhất trong lịch sử, thiêu rụi hơn 185.000 km², vượt xa diện tích của Hàn Quốc (khoảng 100.000 km²). Lửa bắt đầu vào mùa xuân và kéo dài đến mùa thu, khói từ đây đã làm giảm chất lượng không khí ở New York, Mỹ xuống mức tồi tệ nhất thế giới. Những 'Mega-fire (cháy rừng lớn)' mà trước đây chỉ xảy ra một lần trong hàng chục năm giờ đây đã trở thành sự kiện hàng năm.
Tình hình ở bán cầu nam cũng không khác. Cháy rừng 'Mùa hè đen (Black Summer)' ở Úc từ cuối năm 2019 đến đầu năm 2020 đã ảnh hưởng đến khoảng 3 tỷ động vật hoang dã. Mô phỏng chú ý đến tháng 1 và tháng 12, New South Wales, Úc, vì đây là một trong những khu vực dễ bị tổn thương nhất do biến đổi khí hậu với nhiệt độ cao và hạn hán cực đoan.
Những đám cháy lớn này không chỉ phá hủy hệ sinh thái mà còn đe dọa hệ thống kinh tế xã hội. Tại California, Mỹ, thiệt hại do cháy rừng khổng lồ đã khiến các công ty bảo hiểm lớn ngừng bán bảo hiểm cháy nhà hoặc rút lui, tạo ra 'cuộc di cư bảo hiểm'. Thảm họa đầu tiên cắt đứt những mắt xích yếu nhất trong xã hội.
Phần 2: Rừng nhiệt đới đang cháy và nguyên nhân cấu trúc
Nguyên nhân cháy rừng rất phức tạp tùy theo khu vực. Đối với Amazon, bối cảnh của mô phỏng tháng 8-9 có ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, nhưng tham lam của con người được chỉ ra là nguyên nhân trực tiếp hơn. Hành vi đốt rừng và khai thác bất hợp pháp để tạo ra đồng cỏ và đất nông nghiệp là nguyên nhân chính của cháy rừng. Khi 'phổi của trái đất' mất đi chức năng của nó, Amazon đang đứng trước nguy cơ trở thành nguồn phát thải carbon từ một bể hấp thụ carbon khổng lồ. Các chuyên gia cảnh báo rằng Amazon có thể vượt qua 'Điểm tới hạn (Tipping Point)' và biến thành vùng thảo nguyên khô cằn không thể phục hồi.
Tình hình ở Indonesia và Đông Nam Á cũng nghiêm trọng. Thói quen đốt rừng để mở rộng các trang trại dầu cọ dẫn đến những hậu quả thảm khốc. Đất than bùn là kho lưu trữ carbon tự nhiên hình thành từ hàng ngàn năm tích tụ xác thực vật, một khi bị cháy sẽ không thể dập tắt trong nhiều tháng và phát thải khí nhà kính và bụi mịn gấp hàng chục lần so với cháy rừng thông thường. Đây là nguyên nhân chính gây ra 'Haze (sương mù)' bao trùm Đông Nam Á hàng năm.
Phần 3: Mối đe dọa mới, tiếng kêu cứu từ Bắc Cực và mùa xuân châu Á
Biến đổi khí hậu đang mở rộng mặt trận cháy rừng đến những khu vực không ngờ tới. Sự gia tăng cháy rừng ở vùng Bắc Cực như Siberia và Alaska là một trong những hiện tượng đáng lo ngại nhất. Khi lớp băng vĩnh cửu tan chảy, khí metan được phát thải, điều này lại thúc đẩy sự gia tăng nhiệt độ và gây ra nhiều đám cháy hơn. Đặc biệt, 'Zombie Fire (cháy rừng ma)' là hiện tượng biểu tượng cho sự thay đổi cơ bản của hệ sinh thái Bắc Cực, khi ngọn lửa sống sót dưới lớp tuyết vào mùa đông và bùng phát trở lại vào mùa xuân năm sau.
Trong mô phỏng tháng 4 và tháng 5, bờ biển phía đông Gangwon, Hàn Quốc, Đông Bắc Trung Quốc và Hokkaido, Nhật Bản cũng đối mặt với nguy cơ. Đặc biệt, Hàn Quốc đang cho thấy xu hướng 'tăng cường và đô thị hóa' khi cháy rừng nhanh chóng đe dọa các thành phố do không khí khô và gió mạnh (gió Yangganji) vào mùa xuân, cần có sự chuẩn bị đặc biệt.
Khu vực ven biển Địa Trung Hải, nơi có nguy cơ cháy rừng truyền thống, đang trở nên cực đoan hơn. Ngọn lửa trong mô phỏng bao trùm các vườn ô liu và nho ở Hy Lạp và Tây Ban Nha vào tháng 10 là kết quả của đợt nắng nóng kỷ lục và hạn hán hàng chục năm. Những thảm họa này đang làm lung lay nền tảng của các ngành công nghiệp cơ bản và an ninh lương thực của các quốc gia Địa Trung Hải như nông nghiệp và du lịch.
Phần 4: Vượt qua tuyệt vọng để phục hồi, con đường chuyển đổi hệ thống
Trước bức tranh u ám của năm 2026 mà AI đưa ra, chúng ta dễ cảm thấy bất lực. Nhưng mô phỏng này không phải là một tương lai đã được xác định, mà là một cảnh báo về những gì sẽ xảy ra nếu chúng ta không thay đổi hệ thống hiện tại. Để phá vỡ vòng luẩn quẩn của thảm họa, cần phải nhìn thẳng vào nguyên nhân gốc rễ của vấn đề và tiếp cận việc thiết kế lại toàn bộ hệ thống.
Thứ nhất, cần phải thoát khỏi quan điểm coi cháy rừng là vấn đề do sự bất cẩn hoặc xui xẻo của cá nhân. Đây là sự thất bại cấu trúc do phụ thuộc vào ngành công nghiệp nhiên liệu hóa thạch và phá rừng bừa bãi. Do đó, giải pháp cấp bách nhất là giảm carbon nhanh chóng trong toàn bộ ngành công nghiệp và chuyển đổi năng lượng.
Thứ hai, cần thay đổi mô hình chiến lược ứng phó với cháy rừng. Thay vì tiếp cận tập trung vào việc dập tắt lửa một cách tuyệt đối, cần hướng tới việc 'quản lý' để hệ sinh thái có thể cùng tồn tại với lửa. Cần học hỏi từ phương pháp quản lý lửa truyền thống của các cộng đồng bản địa đã tồn tại hàng ngàn năm (như đốt nhỏ có kế hoạch) và nỗ lực phục hồi hệ sinh thái bằng các loài cây chịu lửa.
Thứ ba, cần tăng cường khả năng phục hồi của cộng đồng trong việc chuẩn bị cho thảm họa. Cần điều chỉnh quy hoạch đô thị cho các ranh giới giữa rừng và khu dân cư, và xây dựng mạng lưới an toàn xã hội chặt chẽ để bảo vệ các nhóm dễ bị tổn thương trong trường hợp xảy ra thảm họa.
'Lịch cháy rừng toàn cầu năm 2026' đặt ra cho chúng ta một câu hỏi đau đớn. Chúng ta có chấp nhận thời đại lửa này hay chọn con đường phục hồi bền vững? Vì chúng ta còn sống, chúng ta phải tiếp tục. Quyết định đó hiện nằm trong tay chúng ta.
